Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Teknik Üniversitesi, Bilişim Enstitüsü, Bilişim Uygulamaları, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: BİLGE YILMAZ
Danışman: Uğur Algancı
Özet:
Dünyanın her yerinde
kentlerin nüfus ve arazi kullanım yapısı durmaksızın bir değişim içerisindedir.
Bu durum kentlerde sağlıklı, sürdürülebilir ilişkilerin kurulmasını amaçlayan planlama
çalışmalarının sistematik bir şekilde yürütülmesini zorlaştırmaktadır. İlişkilendirildikleri
veri setleri, değerleri değişken olan sosyo- ekonomik faktörlerden oluşan
yolculuk üretim ve çekim değerlerikestirimlerinin gerçekle birebir örtüşen bir
şekilde yapılması neredeyse imkansızdır. Günümüzde en doğru kestirimi
yapabilecek yöntemler araştırılmakta ve bu yolculuk talebi tahmin yöntemleri
genellikle ya kentin tamamı ya da herhangi bir noktası için ayrı ayrı verilerin
toplanmasını veya sayım yapılmasını gerektirmektedir.Yolculuk talebi tahmin
yöntemlerinin kullandıkları veri setlerinde gerçekleşen değişimlerin her biri
tahmin adımlarının defalarca tekrarlanmasına sebebiyet vererek ve çok fazla iş
gücü, zaman ve yüksek ücretlere mal olmaktadır. Değişken veri setinin yanı sıra
, yolculuk talepleriyle ilişkilendirilen sosyo-ekonomik faktörlerin henüz
yolculuk üretim ve çekimlerine ne ölçüde etki ettiğine ilişkin kapsamlı bir
çalışma bulunmadığından, bu değerlerdeki artış veya azalışa göre oluşan
yolculuk taleplerindeki değişikliklerin ne ölçüde olcağı tahmin
edilememektedir. Bu nedenle kentlerde; daha az veri ve iş gücü ihtiyacı oluşturacak,
güncelliği kolaylıkla korunabilecek yeni yolculuk talebi tahmin yöntemleri
geliştirilmesi, kentin her bir noktasına ait yolculuk taleplerinin ve bu
taleplere etki eden parametrelerin önem derecelerinin belirlenmesi, ayrıca
taleplerin analiz haritalarının oluşturulması ihtiyacı bulunmaktadır. Ulaşım
planlama faaliyetleriyle, yolculuk taleplerinin önceden kestiriminin yapılması,
buna ilişkin yöntemlerin geliştirilmesi çalışmaları üstlenilerek kentlerin
sağlıklı gelişimine katkı sağlanması hedeflenmektedir. Bu sayede şehilerdeki yolculuk
talebi değişimleri, yaya, araç trafiği yoğunluğu en fazla olacak ilçeler
mahalleler ve caddeler, kentin ihtiyaç duyduğu birçok altyapı tesisi kolaylıkla
tespit edilebilcek kentler daha sağlıklı bir şekilde gelişecektir.
Çok kriterli karar
verme yöntemlerinden biri olan analitik hiyerarşi prosesi; birden fazla
parametrenin bulunduğu çalışmalarda, bu parametrelerin önem derecelerinin;
alanında uzman ya da uzman olmayan kişilerin sezgisel ya da mantıksal
görüşlerinin alınıp, tutuarlı bir şekilde birleştirilerek belirlenmesi amacıyla
kullanılmakta ve gün geçtikçe popülerleşen bir uygulamadır. Deterministik bir
yöntem olan ters mesafe ağırlıklı enterpolasyon yöntemi ve jeoistatistiksel
linear ve gaussian teorik variogram modeline uydurulan ordinary kriging
enterpolasyon yöntemleri birbirlerine yakın objelerin, birbirlerine uzak olan
objelere göre daha benzer olacağı prensibini esas alarak mesafeye bağlı
ağırlıklandırmalar yapmakta, değeri bilinen gözlem noktalarını kullanarak,
değeri bilinmeyen noktalara ilişkin kestirimler gerçekleştrimektedir ve coğrafi
bilgi sistemleri aracılığıyla enterpole edilen bir alanın tüm yüzeyine ilişkin
kestirim haritaları oluşturmaktadır. Genelde çok sayıda örneklem noktasıyla kestirimler
gerçekleştirilen bu yöntemlerle nehir su kalitesi, bölgesel heyelan tehlikesi,
mekansal yağış dağılımı, toprak değişkenlerin tahminleri vb. optimizasyon
problemleri, rezerv tahmini gibi farklı disiplinlere yönelik uygulamalarda
başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Farklı çalışma alanlarına ilişkin
uygulamaların doğrulama adımlarında sık sık kullanılan regresyon analizleri,
bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkilerin sayısal değerler ile bir
matematiksel fonksiyon aracılığıyla açıklandığı ve çapraz doğrulama tekniği ise
kriterlerin kestirim değerlerinin hata oranlarının belirlendiği uygulamalardır.
Ulaşım planlama
çalışmalarına katkı sağlamayı ve geliştirilmeye açık olmayı amaçlayan bu tez
çalışması kapsamında; İstanbul ili,her an kent içi değişimlerin gerçekleştiği
bir metropol olması nedeniyle çalışma alanı olarak seçilmiştir. Çalışmada, yolculuk
talebine etki eden parametrelerin bir literatür taraması ile tespit edilmesi, 200
kişinin yolculuk talebine etki ettiği belirlenen parametreleri karşılaştırdıkları
bir anket çalışması, yolculuk talebine etki eden parametrelerin önem
derecelerinin belirlenmesi için analitik hiyerarşi prosesi uygulaması ve ters
mesafe ağırlıklı, linear ve gaussian teorik variogram modeline uydurulan
ordinary kriging enterpolasyon yöntemleri kullanılarak bir yolculuk talep
modeli ve yolculuk talebi kestirimleri yapılmıştır, çapraz doğrulama yöntemi ve
regresyon analizleri ile kullanılabilirlikleri incelenmiştir.
Çalışmada kullanılan
veri setini; İstanbul’un ilçeleri için mülkiyet sınırları ve ulaşım ağı
haritası, 2012 yılına ait yolculuk üretimi, çekimi, ortalama hanehalkı geliri,
araç, çalışan, istihdam, öğrenci, okul sayısı ve 0-24, 25-59, 60-75, 76-90+ yaş
grupları nüfus değerleri oluşturmaktadır.
Çalışmanın sonuç aşamasında,
200 kişiden alınan görüşler sonucunda ahp yaklaşımı ile belirlenen yolculuk
talebine etki eden faktörlerin ağırlıklarının modeli doğru yönlendirdiği, elde
edilen yolculuk talep modeli tahmin yoğunluk haritalarının mevcut durumu
yansıttığı ve enterpolasyon yöntemleriyle yapılan değer kestirimlerinin
İstanbul’un bazı ilçeleri için çok düşük hata oranına sahip olduğu tespit
edilmiş olup, yöntemin çalışmada belirtilen öneriler doğrultusunda
geliştirilerek kullanılabileceği ve ulaşım planlama çalışmalarına katkı
sağlayacağı tespit edilmiştir.