İlkokul Yapılarındaki İç ve Dış Mekan Arayüzlerinin Serbest Zaman Deneyimi Bağlamında Anlamsal ve Mekan Dizimsel Olarak İrdelenmesi


Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2019

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Büşra Atam

Danışman: Mehmet Emin Şalgamcıoğlu

Özet:

Birey doğumundan itibaren mekan ile etkileşim halinde olan bir varlıktır. Bu etkileşim algılamadan davranışa kadar uzanan yapısıyla farklı dinamiklere bağlı olarak kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Bu bağlamda kişinin içinde bulunduğu fiziksel çevreyle ilişkisi ve etkileşiminde yaşadığı çevre ve buna bağlı olarak değişim gösteren sosyolojik ve kültürel yapısının yanında, gelişim dönemleri de önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda ele alınan çocukluk dönemi gelişim süreçleri ve dolayısıyla bireyin mekan ile etkileşimi bakımından önemli bir noktada konumlanmaktadır. Bu dönemde çocuk, çevresini kavramaya, tanımaya ve sahiplenmeye başlar. Böylece içinde bulunduğu çevreyi kavrar, deneyimler ve öğrenir. Çocuğun ev ile başlayan yakın çevresi okul çağı ile birlikte daha geniş alanlara doğru yayılım gösterir. Okula başlayan çocuk bu süreçte yeni çevresini tanımaya ve öğrenmeye başlar. Bu aşamada önce anaokulu ve ardından ilkokul çocuğun evden bağımsız olan yeni çevresini öğrenmesi ve bu çevrede sosyal ilişkiler kurarak fiziksel, bilişsel ve psiko-sosyal açıdan kendisini geliştirmesi bakımından önemlidir. İlkokula başlayan çocuk anaokuluna kıyasla içinde bulunduğu mekanı fiziksel ya da görünmez mekansal/zamansal sınırlar olmasına rağmen daha serbest keşfeder ve deneyimler. Bu mekansal ve zamansal sınırlar çocuğun mekan algısını ve mekanı keşfetme, deneyimleme ve hatırlama süreçlerini şekillendirir. Aynı zamanda bu çalışmanın zamansal çerçevesini oluşturan serbest zaman kavramı ders saatine kıyasla çocuğun ilkokul mekanını daha bağımsız deneyimlemesine olanak sağlar. Çocuk bu zamanlarda mekanı keşfetmesi, ve deneyimlemesinin yanında en önemli öğrenme yolu olan oyun ile mekanı yeniden üretir. Bu bağlamda ilkokulların plan konfigürasyonu, iç ve dış mekan arayüzleri ve bu mekanların bir araya geliş şekillerinin çocuğun mekanı algılamasında, bu mekanları hatırlamasında ve bu mekanlardaki davranışında/oyun deneyiminde farklılıklara neden olduğu söylenebilir. Bu nedenle tez çalışması kapsamında, ilkokulların farklılaşan mekansal özellikleri, plan konfigürasyonları ve iç-dış mekan arayüzlerine bağlı olarak bu durumların çocuğun algısal, bilişsel ve davranışsal süreçlerindeki karşılığı ortaya çıkarılarak tüm bu süreçlerin birbirleri ve mekan ile ilişkilerinin irdelenmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda ilkokul mekanının kendi içindeki ilişkileri mekan dizimsel olarak elde edilen verileri ile bellek-davranış-oyun bağlamında çocuğun mekan kullanımı, mekanı hatırlama durumları ve mekanların oyun düzeylerini ortaya koyan veriler arasındaki ilişkiler okunmaya çalışılmaktadır. Çevre-davranış çalışmaları temelinde ele alınan algı, bilişim, davranış kalıpları kavramları, çocuğun mekan algısı, bilişsel süreçleri, davranışı ve oyun deneyimi ile tezin yönteminin bir kolunu oluşturacak mekan dizimi kuramı tezin kavramsal çerçevesini oluşturmaktadır. Tezin kuramsal arkaplanı çerçevesinde ele alınan kavramlardan bilişsel harita ve davranış kalıpları aynı zamanda alan çalışmasında kullanım ve hatırlanma durumlarının anlaşılması için kullanılan analiz yöntemlerini oluşturmaktadır. Tezin kavramsal çerçevesine ek olarak ilkokullarda çocuk ve mekan ilişkisi önceden yapılan çalışmalar üzerinden ele alınarak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda tez çalışması mekansal özellikleri ve iç mekan dış mekan ilişkisi bakımından birbirinden ayrışan, eğitim modeli ve sosyoekonomik durum parametreleri açısından benzer olan iki ilkokulda yapılan alan çalışmaları ile irdelenmiştir. Alan çalışması kapsamında mekana, kullanıma ve hatırlanma durumlarına ilişkin veriler üç farklı şekilde elde edilmiştir. İ.T.Ü. Geliştirme Vakfı Beylerbeyi İlkokulu ve İ.T.Ü. Geliştirme Vakfı Natuk Birkan İlkokulu'nda yapılan alan çalışmalarının bellek-davranış-oyun kapsamında ele alınan analiz verileri 1. ve 2. sınıfta okuyan toplam 110 çocuk ile birlikte yapılan bilişsel harita çalışması ve bu yaş aralığının serbest zamanlarındaki mekan kullanım durumlarını içeren iç ve dış dolaşım mekanlarındaki davranış haritaları yöntemi ile elde edilmiştir. Mekana ait sentaktik veriler ise Syntax 2D programında yapılan erişilebilirlik (accessibility) ve görünebilirlik (visibility) analizleri ile elde edilmiştir. Kullanım, hatırlanma ve mekan dizimsel verilerin analiz süreci iki aşamalı olarak yürütülmüştür. İlk aşamada bellek-davranış-oyun kapsamında elde edilen verilerin birbirleri ile ilişkisi, ikinci aşamada ise mekana ve arayüz gruplarına ait mekan dizimsel veriler ile bellek-davranış-oyun kapsamında ele alınan verilerin ilişkisi kikare ve basit regresyon analizleri ile irdelenmiştir. Yapılan analizler ile ortaya çıkan önemli sonuçlar değerlendirildiğinde, okul mekanının plan şemasının kullanım, hatırlanma ve mekanların oyun üretme potansiyelleri üzerinde etkili olduğu görülmektedir.