Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2014
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: FATMA PINAR ÇAKMAK
Danışman: Elçin Filiz Taş
Özet:
Yapım sektörü, dünyanın en büyük şirketlerinin rekabet ettiği lider sektörlerden birisidir. Küreselleşme ve teknolojinin giderek artan bir hızla gelişmesi, diğer sektörlerde olduğu gibi yapım sektöründe de değişikliklere sebep olmakta; gerçekleştirilecek olan yapım projeleri sayısının her geçen gün artması ile beraber yapım projelerini daha karmaşık ve kapsamlı hale getirmektedir. Yapım projelerinde farklı uzmanlık dallarından proje katılımcılarının bir araya gelerek, büyük miktarda para, malzeme ve ekipmanın belirlenen hedefler doğrultusunda kullanılması başarılı bir yönetim süreci kadar doğru ve eksiksiz dokümantasyonun da gerekli olduğunu ortaya koymaktadır. Doğru ve eksiksiz dokümantasyon ile amaçlanan, bir yapım projesinde rol alan bütün proje katılımcılarının hak ve sorumluluklarının net olarak belirlenmesi, proje katılımcıları arasındaki ilişkilerin doğru bir şekilde tanımlanması, karşılaşılabilecek problemlere önceden çözüm önerisi getirerek yapım sürecinin işleyişinin, koşullarının, takip ve kontrolünün yapılabilmesi için gerekli olan belgelerin hazırlanmasıdır. Yoruma açık olmayan, net ve sarih ifadeler kullanılarak hazırlanması gereken bu belgeler, yapım sektöründe sözleşme dokümanları olarak tanımlanmaktadır. Yapım projelerinin belirlenen maliyet, süre ve kalite hedeflerine ulaşmasında doğru ve eksiksiz hazırlanmış sözleşme dokümanları büyük önem taşımaktadır. Söz konusu sözleşme dokümanları, yapım projelerinde kullanılmak üzere birtakım profesyonel kuruluşlar ve/veya resmi kurumlar tarafından geliştirilmekte ve standart sözleşme dokümanları olarak yayınlanmaktadır. Türkiye kamu yapım ihalelerinde kullanılmak üzere geliştirilmiş olan standart sözleşme dokümanları Kamu İhale Kurumu (KİK) tarafından geliştirilmiş olan dokümanlardır. Söz konusu dokümanların kamunun yaptırdığı tüm yapım projeleri için geçerli ve genel nitelikte olmalarına ve tüm kamu yapım ihalelerinde kullanılmalarına rağmen, hem içerik hem de kapsamları bakımından yeterli olmadıkları görülmektedir. KİK standart sözleşme dokümanlarının eksik ve yetersiz olmaları, kamu yapım projelerinin istenilen süre, bütçe ve kalitede tamamlanmasında birtakım problemlere ve zorluklara yol açmakta; ayrıca proje katılımcıları arasında anlaşmazlıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Hâlbuki KİK standart sözleşme dokümanlarının kullanımının zorunlu olduğu kamu yapım projelerinin etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi yalnızca kamu harcamaları açısından değil, aynı zamanda kamu alımları içerisinde büyük bir paya sahip olması nedeni ile ülke ekonomisi açısından da oldukça önemlidir. Kamu yapım projelerinin istenilen süre, maliyet ve kalitede tamamlanabilmesi için; proje katılımcıları arasındaki ilişkiyi düzenleyen, tarafların hak ve yükümlülüklerini açıkça belirleyen, tüm sürecin eksiksiz ve doğru dokümantasyon ile tanımlanmasında önemli rol oynayan, hukuken geçerliliği olan yazılı sözleşme ve şartnamelerin bir araya gelerek bütünleyici bir yapı oluşturduğu sözleşme dokümanlarının tam ve eksiksiz bir biçimde hazırlanmaları oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Bu çerçevede, Türkiye kamu yapım ihalelerinde kullanılmakta olan KİK standart sözleşme dokümanlarının eksik ve yetersiz unsurlarının ve taraflar arasında anlaşmazlığa neden olan maddelerinin saptanarak; söz konusu eksiklik ve yetersizliklerin yapım sözleşmelerinin uygulanmasında ne tür problemlere neden olduğunun tespit edilmesine ve söz konusu KİK standart sözleşme dokümanlarının yeniden yapılandırılmasına olan ihtiyacın ortaya konularak, tespit edilen eksiklik ve yetersizliklerin giderilmesi doğrultusunda ilkelerin belirlenmesine ve önerilerin geliştirilmesine yönelik bir doktora tez çalışması gerçekleştirilmiştir. "Türkiye Kamu Yapım İhalelerinde Kullanılan Standart Sözleşme Dokümanlarının Yeniden Yapılandırılması" isimli doktora tezinin amacı; Türkiye kamu yapım ihaleleri ile gerçekleştirilecek olan yapım projelerinde kullanılmakta olan KİK standart sözleşme dokümanlarının yeniden yapılandırılmasına yönelik yeni bir model önererek; uygulamada pek çok problemle karşılaşıldığı görülen Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme (YİATS) ve Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) dokümanlarının belirlenen eksiklik ve yetersizliklerini giderecek ilkeler belirleyerek öneriler geliştirmektir. Söz konusu amaca ulaşmak için gerçekleştirilen doktora tezinin ilk bölümü giriş bölümüdür. Giriş bölümünde doktora tezine konu olan problemin tanımlanması, tezin amacı, tezin kapsamı ve tezin yöntemi yer almaktadır. Tezin ikinci bölümünde konu ile ilgili literatür çalışmasına yer verilmektedir. Söz konusu literatür çalışmasında, yapım projelerinde sözleşme kavramı ve yapım projelerinde düzenlenmekte olan sözleşmesel ilişkiler açıklanmakta; yapım projelerinde kullanılmak üzere geliştirilen sözleşme dokümanlarına yer verilmekte ve doktora tezinin asıl konusunu oluşturan, sözleşme dokümanlarının temel belgelerinden olan sözleşme ve genel şartname detaylı olarak incelenmektedir. Daha sonra standart sözleşme dokümanlarına değinilerek; yurtdışı yapım sektöründe birtakım profesyonel kuruluşlar tarafından kabul görmüş uygulamalar, hükümler ve benzer amaçlar doğrultusunda geliştirilen ve sıklıkla kullanılmakta olan standart sözleşme dokümanlarına yer verilmektedir. Üçüncü bölümde iseTürkiye'de yürürlükte olan kamu ihale mevzuatına yer verilerek; kamu kurum ve kuruluşlarının gerçekleştirecekleri yapım işleri ihalelerini düzenleyen yönetmelik ile bu yönetmeliğin ekinde yer alan standart sözleşme dokümanları açıklanmaktadır. Ardından, doktora tezinin asıl konusunu oluşturan KİK standart sözleşme dokümanlarından; idare ve yüklenici arasında imzalanan standart sözleşme formu YİATS ile, kamu yapım işleri ihalelerinde yapım işlerinin yürütülmesinde uygulanacak genel esasları ve sözleşme koşullarını içeren genel şartname dokümanı YİGŞ incelenmektedir. Tez çalışmasının dördüncü bölümünde Türkiye kamu yapım ihalelerinde kullanılan standart sözleşme dokümanlarından kaynaklanan problemlerin tespit edilmesine yönelik yapılmış olan çalışmalar yer almaktadır. Bu bağlamda yapılan çalışmalarda karşılaştırma ve alan araştırması biçiminde iki farklı yöntem kullanılmaktadır. Karşılaştırma yöntemi ile yapılacak olan çalışma biçimsel karşılaştırma ve içeriksel karşılaştırma olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilecektir. İlk olarak KİK standart sözleşme dokümanları, yurtdışı yapım sektöründe yaygın olarak kullanılan ve genel olarak kabul görmüş standart sözleşme dokümanları ile biçimsel açıdan karşılaştırılmakta ve KİK standart sözleşme dokümanlarının yurtdışında yaygın olarak kullanılmakta olan standart sözleşme dokümanlarına göre eksik kalan yönleri belirlenerek, KİK standart sözleşme dokümanlarında bulunmayan unsurlar tespit edilmektedir. Daha sonra KİK standart sözleşme dokümanları, yurtdışı standart sözleşme dokümanları arasında en yaygın olarak kullanılan ve en kapsamlı dokümanlara sahip olan AIA standart sözleşme dokümanları ile içeriksel açıdan karşılaştırılmakta ve KİK tarafından yayınlanan idare-yüklenici sözleşmesi YİATS ve genel şartname dokümanı YİGŞ'nin eksik ve yetersiz olan unsurları ile geliştirilmesi gereken noktaları belirlenmektedir. Türkiye kamu yapım ihalelerinde kullanılan standart sözleşme dokümanlarından kaynaklanan problemlerin tespit edilmesi için kullanılan ikinci yöntem ise alan araştırması yöntemidir. Bu bağlamda, KİK standart sözleşme dokümanlarını yayınlayan, uygulayan, kullanan ve anlaşmazlıkların çözümünde rol oynayan profesyonellerle görüşmeler biçiminde alan araştırması gerçekleştirilmekte ve YİATS ve YİGŞ'de karşılaştırma yöntemi ile belirlenen eksikliklerin ve yetersizliklerin yapım sözleşmelerinin uygulanması sırasında ne tür problemlere neden olduğu araştırılarak, kamu yapım ihalelerinde mevcut olarak kullanılmakta olan YİATS ve YİGŞ'nin problemli noktaları ve taraflar arasında anlaşmazlığa neden olan maddeleri tespit edilmektedir. Dördüncü bölümde son olarak biçimsel ve içeriksel karşılaştırmalar ile görüşmeler şeklinde gerçekleştirilen alan araştırması sonucunda elde edilen tespitler bir arada değerlendirilerek KİK standart sözleşme dokümanlarının yeniden yapılandırılmasına olan ihtiyaç ortaya konulmaktadır. Tez çalışmasının beşinci bölümünde KİK standart sözleşme dokümanlarının yeniden yapılandırılmasına yönelik yeni bir model önerilerek; YİATS ve YİGŞ dokümanlarının belirlenen eksiklik ve yetersizliklerini giderecek ilkeler belirlenmekte ve öneriler geliştirilmektedir. Doktora tezinin altıncı bölümü ise sonuç bölümüdür. Sonuç bölümünde yapılan çalışmalar özetlenerek, tez kapsamında önerilen model ve belirlenen ilkeler ile geliştirilen önerilerin yapacağı katkılara yer verilmektedir.