Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Deniz Ulaştırma Mühendisliği, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: İngilizce
Öğrenci: ORHAN GÖNEL
Danışman: İsmail Çiçek
Özet:
Her ne kadar emniyet ekipmanları, iş kuralları ve benzeri birçok konuda ilerlemeler kat edilmiştir. Dünya çapında birçok işçi kuruluşu kurulmuş, iş güvenliği ile ilgili birçok mevzuat geliştirilmiştir. Zaman içerisinde iş güvenliği ile ilgili birçok yeni kavram oluşmuştur. ‘Emniyet kültürü’, gibi kavramlar, ‘olası kaza’, gibi raporlama prosedürleri gelişmiş ve hatta iş güvenlik uzmanı gibi meslekler oluşmuştur. Muhakkak ki genel kaza oranlarında ve kazalara bağlı ölüm oranlarında azalmalar olmuştur. Ancak bu gelişmeler genel iş gücüne olduğu oran ile gemiadamlarına aynı oranda yansımamıştır. Her ne kadar gemilerdeki çalışma koşulları genel iş koşullarına oranla daha zor olsa da gemiadamlarının maruz kaldıkları iş kazaları ve bu kazalara bağlı olarak oluşan ölüm oranları genel iş gücüne kıyasla çok daha yüksektir. Bu kazalar içerisinde gemiadamlarına en büyük tehlike oluşturan iş kazası çeşidi denize düşme kazasıdır. Denize düşme kazaları en yüksek ölüm oranına sahip iş kazası türü olarak gemiadamları için halen çok büyük risk oluşturmaktadır. Her yıl yüzlerce gemiadamı, yolcu ve tekne kullanıcısı denize düşmekte ve büyük bir oranı ise hayatını kaybetmektedir.
Denize düşme kazaları, diğer kaza türlerinden farklı olarak birden fazla aşamadan oluşur ve kazanın sonucunu belirleyen çok fazla etmen vardır. Müdahale, denize düşme kazasının oluşumu ile başlar ise, ilk önce öncül müdahaleler yapılır, arama ve kurtarma süreci başlar, eğer kazazede bulunur ise gemiye alınma süreci başlar ve en sonunda kazazedeye kurtarma sonrası müdahaleler yapılır. Bu aşamalardan en önemlisi, kazanın ilk oluştuğu esnada icra edilen eylemlerden oluşan öncül müdahale aşamasıdır. Öncül müdahale aşaması kazaya yapılan müdahalenin sonucunu en çok etkileyen aşamadır. Örneğin kazazedenin denize düşme kazası olay anında ya da olaydan çok kısa süre sonra, kazazede denizde iken görülerek tespit edildi ise kazazede sürekli olarak deniz yüzeyinde takip edilebilir. Ancak herhangi bir sebepten dolayı kazazede ile göz teması kesilir ise, tekrar göz teması kurulması ya da ilk başta sağlanamayan göz temasının daha sonra sağlanması oldukça zordur.
Söz konusu müdahale aşamaların herhangi bir tanesinde oluşacak bir sorun kurtarma sürecinin mutlak sonucunu olumsuz olarak etkileyebilir. Eğer denize düşme kazası olayın en başında tespit edilemez ve kazazedenin gemiden düştüğü öngörüsü ile müdahale başlar ise, müdahale arama ve kurtarma süreci ile başlar. Bu durumda geminin izleyeceği yol iki yol vardır. Eğer kazazedenin denize düşmesi çok muhtemel bir süreç içerisinde olduğu biliniyor ise, bu olayın zamanı ve bu zamanda geminin bulunduğu konum merkez alınarak arama ver kurtarma süreci başlatılır. Eğer kazazedenin denize düşmesi muhtemel bir eylemde bulunduğu değerlendirilmiyor ise gemi farklı metotlar ile seyir güzergahını tersten takip eder. Tahmini düşme zamanı gerçeğe ne kadar yakın ise ve akıntı ne kadar doğru hesaplandı ise kazazedenin tespit edilme olasılığı o kadar artacaktır.
Denize düşme kazasının sonucunu etkileyen çok fazla etmen vardır ve bu kazaya karşı yapılan müdahale çok aşamalı bir müdahaledir. Müdahale süresi çok uzayabilir. Bu etmenleri ve kaza sürecini daha iyi anlamak için kaza süreci sadece sayısal olarak incelenmemiş, farklı kaynaklardan büyük miktarda veri toplanmıştır. Veri tabanları taranmış, denize düşme kazalarına ait kaza inceleme raporları, denizcilik eğitiminde kullanılan ders kitapları, denize düşme kazalarında ve talimlerinde kullanılan şirket prosedürleri incelenmiştir. Uzman görüşleri alınmış, anketler yapılmış ve hatta küçük çaplı bir çalıştay düzenlenmiştir. Elde edilen veriler farklı metotlar kullanılarak incelenmiştir. Sayısal sonuçlar farklı istatistik metotları ile analiz edilmiştir ve veriler kontrol edildiğinde yüksek tutarlılık oranına sahip olduğu görülmüştür. Denize düşme kazası sonra yapılan müdahale ile ilgili zaman modellemesi oluşturulmuştur. Modellemedeki zaman değerlerini elde etmek için deneysel bir çalışma yapılmıştır. Deneysel çalışma ile denize düşme kazası oluşması durumunda köprüüstünde yapılan öncül müdahale eylemlerinin zaman verisi elde edilmiştir. Zaman modellemesi, elde edilen değerlerle birleştirilerek simülasyon modelleri hazırlanmıştır.
Elde edilen veriler incelendiğinde kaynaklarda birçok sorun olduğu, yapılan müdahalelerde eksiklikler ve yanlışlıklar olduğu tespit edilmiştir. Gemiadamı eğitiminde kullanılan ders kaynaklarında, gemi prosedürlerinde yanlışlıklar olduğu tespit edilmiştir. Denize adam düşmesi ile ilgili kaza raporları incelendiğinde, birçok hata yapıldığı ve iyileştirilmesi gereken nokta olduğu tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında yapılan deneysel çalışmada dahi bazı hatalar yapıldığı tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen tüm bulgular tez kapsamında paylaşılmış ve önemli bulgular ayrıca tartışmaya açılmıştır. Bütün bu çalışmaların ve verilerin bir araya getirilmesi sonucunda denize düşme kazaları ile ilgili önemli bir kaynak oluşturulmuştur.
Elde edilen veriler incelendiğinde, denize düşme kazasından sonra yapılan müdahalede, özellikle müdahalenin ilk aşamalarında zaman faktörünün çok önemli olduğu ve müdahalenin nihai sonucu üzerinde çok etkilediği olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca yapılan acil durum müdahalelerinde zabitlerin deneyim, bilgi ve benzeri durumlarına göre müdahalede bazı müdahale eylemlerini yanlış yapabildikleri ve hatta bazılarını yapmayı tamamen unuttukları tespit edilmiştir. Zaman kayıplarını ve ilgili yanlışlıkları engellemek için otonom bir acil durum müdahale asistanı önerilmiştir. Bu önerinin sebepleri, özellikleri ve sağlayacağı olası faydalar detaylı olarak
açıklanmıştır. Otonom acil durum müdahale sistemi ile yapılacak olan müdahalenin de zaman modellemesi ve simülasyonu hazırlanmıştır. Simülasyon üzerinde hem konvansiyonel müdahale hem de önerilen sistem ile yapılan müdahale kıyaslanmıştır.
Kıyaslama sonuçları ile otonom müdahale sisteminin amaçladığı zaman tasarrufunu gerçekten sağladığı ispat edilmiştir. Söz konusu zaman tasarrufu oran olarak yüksek bir değere sahip olmakla beraber, süre olarak kısa bir değere sahip olduğu düşünülebilir. Ancak önerilen otonom müdahale sisteminin kazanın ilk ve en önemli aşamasında sağladığı zaman tasarrufunun müdahalede çok büyük etkisi olacaktır.
Kaza inceleme raporları üzerinde araştırmalar yapılırken, bazı olaylarda denize düşen kazazedeyi kurtarmak için başka gemiadamlarının denize girdikleri tespit edilmiştir.
Ancak bu konu ile ilgili hiçbir mevzuata ya da geçmiş çalışmaya rastlanmamıştır. Söz konusu kaza örnekleri daha detaylı olarak incelendiğinde böyle bir karar vermesi gereken gemiadamlarının hiçbir prosedür, risk değerlendirmesi, emniyet ekipmanı,
olmadan duygusal sebepler ile anlık karar verdikleri tespit edilmiştir. Böyle önemli
sonuçları olacak bir konuda duygusal karar yerine rasyonel karar verilmesi için çalışmalar yapılmıştır. Çok aşamalı bir çalışmadan sonra böyle bir kararın verilip
verilemeyeceği, eğer verilecek ise hangi koşullarda verilebileceği, hangi önlemlerin
alınması gerektiği gibi konularda tespitler yapılmıştır. Çalışma bulguları ile hem
eğitimde kullanılacak hem de acil durumda olay anında kullanılacak iki tane prosedür
oluşturulmuştur. Bu çalışmanın ana çıktısı olan prosedüre ilave olarak, bir gemi
kazasında verilmesi gereken acil durum kararlarından bir tanesini için karar
mekanizması modellenmiş ve sayısal olarak çözümlenmiştir.
Özet olarak, bu tez çalışması, denize düşme kazaları ile ilgili sunduğu detaylı bilgilerin
yanında, önemli tespitler ve çözüm önerileri sunmuştur. Son olarak da otonom acil
durum müdahale sistemi ve acil durum karar verme prosedürü önermiştir. Bu öneriler
ile denize düşme kazalarına yapılan müdahalenin optimize edilmesi amaçlanmıştır.