Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2016
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Deniz Cabadak
Danışman: Mehmet Emin Şalgamcıoğlu
Özet:
Sanayi toplumundan enformasyon toplumuna geçilmesi ile üretim anlayışı değişmiş ve sanayi toplumundaki üretim odağı olan fabrikanın yerini, bilgi üretimi bağlamında ortaya çıkan 'üniversite' almıştır. Eğitim, toplum için olmazsa olmaz bir duruma gelmiş ve devlet politikaları da dahil olmak üzere, eğitim teşvik edilmiştir. Bireyin, akademik anlamda gelişimini sağlayan üniversiteler, aynı zamanda toplumun da küçük ölçekli bir modeli olarak karşımıza çıktığından, bireyin kişisel gelişimi ve toplum hayatına hazırlanması noktasında da oldukça önemli bir konumda durmaktadır. Öğrenciler için hem akademik hem sosyal anlamda bir etkileşim ortamı olan üniversiteler, tarihsel gelişim süreçleri boyunca, ülkedeki politik, sosyal, tarihsel, toplumsal olaylardan etkilenmişlerdir. Bir ucu akademik eğitim süreçlerinde, bir ucu eğitim mekanında, bir diğer ucu da toplumsal, politik, tarihsel, sosyal olaylarda olmak üzere çok geniş bir ilişkiler ağının içinde konumlanmaktadır. Bu gelişmelerin üniversitenin organizasyonel, fonksiyon bazlı ve akademik yapısında sebep olduğu değişimler irdelenirken, üniversite ortamı açısından en önemli olduğu düşünülen konulardan biri olan 'üniversite mekanları' kavramına odaklanılmış, diğer parametreler yardımcı etkenler olarak bunun çevresinde konumlandırılmıştır. Bu tez kapsamında, üniversitelerin alt birimi olan fakülteler arasından, diğerlerinden daha farklı bir karaktere sahip olan, kendine özgü bir eğitim anlayışı ve mekansallığı olan mimarlık okullarına odaklanılmıştır. Mimarlık okullarının, sosyal etkileşim alanlarının mimarlık eğitimindeki yeri ve mekansallığı, araştırma konusunun ana eksenini oluşturmaktadır. Mimarlık okullarının oluşturduğu ortamın, gerek sosyal, gerek konfigüratif, gerek psikolojik olarak, hangi bağlamlarda kişiler ile mekan arasında bir köprü kurduğu konusu irdelenmektedir. Bu yapılarda, 'birlikte varolma' (co-presence) durumundan hareket ile, etkileşim potansiyelleri incelenmiş ve alan çalışması için seçilen beş mimarlık okulunun giriş katları üzerinden yapılan çalışmalar ile okulların sosyal etkileşim alanlarındaki mekan insan davranışı ilişkisi tanımlanan farklı arayüz olasılıkları üzerinden incelenmiştir. Giriş katlarının odak noktası olmasının sebebi, dış çevre ile iç mekan arasında yapı bağlamında ilk karşılaşılan mekanları barındırması ve iç mekan konfigürasyonu bağlamında farklı iç ve dış kot ilişkilerinin geçiş katmanı konumunda bulunmasıdır. Bu anlamda eşik olarak tanımlanabilecek olan 'giriş kat', üst ölçekte yapının kavranabilirliği (intelligibility) konusunda da en önemli referanslardan biri olarak önem taşımaktadır. Mimarlık okullarının giriş katları özelinde, sosyal etkileşim mekanları, çeşitli parametrelere göre belirlenen arayüz oluşturan mekanlar (arayüz olasılıkları) ve bu mekanlardaki insan davranışı mekan ilişkisi araştırmanın kapsamını oluşturmaktadır. Arayüz oluşturan mekan kavramı, insan-mekan ya da mekan-mekan etkileşimi sonucu ortaya çıkmış mekanları tanımlamaktadır. Tüm tez iki kavram üzerinde şekillenmektedir. Erişilebilirlik ve görülebilirlik kavramları hem arayüzlerin tanımlanmasında hem analizlerdeki strüktürü kurmada önemli bir yer tutmaktadır. Bu kavramların yanı sıra, birlikte varolma durumu, etkileşim için potansiyel yarattığından ve 'etkileşim' de, arayüz oluşumunun hem sebebi hem sonucu olarak karşımıza çıktığından, bu inceleme kapsamında en önemli kavramlardan biridir. Belirlenen arayüz olasılıklarını oluşturan parametreler teorik anlamda sorgulanmış ve ardından alan çalışmalarında bu arayüz olasılıklarının karşılıkları aranmıştır. Teorik olarak bir çerçeve çizebilmek için Çevre Davranış Teorileri, Etkileşim Temelli Teoriler ve Mekan Dizimi Teorisi bağlamlarında insan mekan ilişkileri incelenmiştir. Mimarlık okulları üzerinden, sosyal etkileşim alanlarındaki arayüz oluşturan mekanların irdelenmesi ve buradaki ilişkilerin ortaya çıkarılabilmesi için alan çalışmalarına dayanan bir araştırma yapılmıştır. Alan çalışması için, çeşitli özellikleri bağlamında ortak bir paydada buluşabilen, çeşitli özellikleri bağlamında ayrılan; İstanbul'da yer alan mimarlık okullarından, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Bilgi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Bahçeşehir Üniversitesi Mimarlık Fakültesi ve Yeditepe Üniversitesi Mimarlık Fakültesi seçilmiştir. Her birinin giriş katı özelinde, öncelikle, erişilebilirlik ve görülebilirliğe dayalı topolojik diyagramlar, bağlantı grafikleri oluşturulmuş, ardından Michigan Üniversitesi lisanslı Syntax2D programı ile sentaktik analizleri yapılmıştır. Konfigüratif özellikleri bağlamında bu nicel yöntem ile mekanın bütünleşme (integration), merkezilik (circularity), bağlantısallık (connectivity), eş görüş alanı yüzölçümü (isovist area), eş görüş alanı çevresi (isovist perimeter) ve ortalama derinlik (mean depth) gibi özellikleri ortaya konulmuştur. Alan çalışması olarak, doğal gözlem (natural observation) kapsamında okullarda ikişer gün altışar kez yapılan gözlemlerin sonuçları ile de nitel (deneyime ve davranışa dayalı) ve nicel (frekans verileri) bilgiler elde edilmiştir. Tez kapsamındaki tüm diyagramlar ve analizler iki doğrultuda ilerletilmiştir; bu bağlamda mekan dizimi ve yön bulma literatüründe sık karşılaşılan erişilebilirlik (permeability)-görülebilirlik (visibility) kavram ikilisi kullanılmıştır. Tez kapsamında, erişilebilirlik kavramı, diz seviyesinde fiziksel olarak bir mekanın ulaşılabilir olduğunu tanımlarken; görülebilirlik kavramı göz seviyesinde görsel erişim bağlamında bir mekanın ulaşılabilir olduğunu tanımlamaktadır. Erişilebilirlik açısından, mekanda bulunan mobilyalar da dahil olmak üzere diz seviyesinde harekete engel olan her şey dikkate alınırken; görülebilirlik açısından, mekanda bulunan mobilya ve yapı elemanlarından sadece görsel erişimi engelleyenler dikkate alınmıştır. Tüm bu veriler, özellikle önceden belirlenmiş olan arayüz olasılıkları bağlamında ele alınmış ve insan davranışı mekan ilişkisinin, mimarlık okullarında, mekanın morfolojik yapısına bağlı ve insan davranışına bağlı özellikleri ile nelerden etkilendiği, nasıl farklılaştığı ortaya konulmuştur. Bunun ötesinde, jenerik olarak seçilen beş mimarlık okulu kapsamında, bu veriler ışığında bir kategorizasyona gidilmiş ve ortaklaştıkları ve ayrıştıkları durumlar belirlenmiştir. Sonuç olarak, alan çalışmaları kapsamında sadece insan davranışı mekan ilişkisi odağında tekil sonuçlara ulaşılmamış, aynı zamanda mimarlık okulları karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Eğitim-mekan ilişkisi, benzer fonksiyondaki yapıların mekansallıklarındaki farklılıklar ve bunların olası sebepleri ve etkileşim parametresinin eğitim mekanları özelindeki durumuna ilişkin sonuçlara varılmıştır.