Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2015
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: HAKAN MURATOĞLU
Danışman: Elçin Filiz Taş
Özet:
Yapım projeleri yüklenici, alt yükleniciler, işveren, tasarımcı, danışmanlar, malzeme tedarikçileri gibi çok sayıda katılımcının katkısını gerektiren, projenin niteliğine, büyüklüğüne, bütçesine ve proje teslim sistemine bağlı olarak farklı düzeylerde ve rollerde çalışan insanları barındıran karmaşık ve bir defaya mahsus, özgün projelerdir. Yapım projelerinin, belirlenen bütçe ve sürede bitirilmesi proje katılımcılarının süreç içerisinde meydana gelebilecek olumsuzlukları ne şekilde ve hangi hızda çözüme kavuşturduklarına bağlı hale gelmiştir. Farklı katılımcıların bir arada bulunduğu yapım projelerinde, tarafların ortak amacı projeyi belirlenen bütçe ve sürede, hedeflenen kaynaklarla bitirmektir. Proje süresince ve sonrasında taraflar arasındaki ilişki ve sorumluluklar, hukuki belgeler olan sözleşmeler ile düzenlenir. Sözleşmeler taraflara hak ve yükümlülüklerini bildiren en önemli yazılı ve imzalı resmi belgelerdir. Sözleşmelerin proje süreci boyunca tarafların karşılaşabileceği sorunlarda yol gösterici nitelikte olması ve sürecin bu kapsamda sözleşmelerle korunmasının yanı sıra inşaat sektöründeki karmaşık yapı düşünüldüğünde taraflar arasında uyuşmazlıkların yaşanması kaçınılmazdır. Uyuşmazlıklar projelerin maliyetini arttıran, süresini uzatan, tarafların iş ilişkilerine zarar veren sıkıntılı süreçlerdir. Bu nedenle hem projenin hem de tarafların menfaati açısından uyuşmazlıkların çözümü önemlidir. Diğer taraftan, proje katılımcılarının faaliyetlerini yürüttükleri süreç içerisinde bütünleşik çalışabilmesi ve ortaya çıkabilecek olumsuzlukların taraflarca aynı pencereden görülüp uyuşmazlığa dönüşmeden giderilebilmesi amacıyla farklı sistemlerin yaygınlaşmaya başladığı görülmektedir. Bu sistemlerden birisi de son zamanlarda Türkiye'deki yapım projelerinde de kullanımı gerçekleştirilen BIM (Building Information Modeling) sistemidir. BIM, bir yapının kavramsal tasarım aşamasından yapının ortadan kaldırılmasına kadarki tüm yaşam döngüsü boyunca alınacak kararlar için güvenilir bir temel oluşturan ve paylaşılan bir bilgi kaynağı olarak ortaya çıkmaktadır. BIM ülkemizde ve dünyada hem üç boyutlu bilgisayar destekli çizim programı, hemde bir projenin yaşam döngüsü boyunca güncellenen, projenin farklı aşamaları boyunca analiz ve tahmin verileri sağlayan bir sistem olarak bilinmektedir. Bu çalışmada BIM olarak ifade edilen üç boyutlu çizim programına zaman, maliyet vb. boyutlar eklenerek oluşturulan çok boyutlu bir enformasyon sistemidir. Bu sistem proje yaşam dönemi boyunca (planlama, tasarım, yapım, operasyon aşamalarında da) kullanılabilir. BIM ile yapı ile ilgili bilgilerin proje yaşam dönemi boyunca eklenip güncellenebildiği bir bilgi bankası oluşturulabilir. BIM proje katılımcılarının tamamı tarafından kullanılabilen, katılımcıların işlerini kolaylaştırdığı, mimar, mühendis, yüklenici ve işveren arasındaki koordinasyonu arttırdığı düşünülen bir sistemdir. Başka bir deyişle BIM, sadece projenin görsel simülasyonlarını değil, yapım aşaması öncesinde projenin sayısal verilerini elde etmeye yarayan, model analizleri sunan, farklı disiplinlere ait projelerde çakışma belirlemesi yapılabilen; bir yapının kavramsal tasarım aşamasından yıkılmasına kadar tüm yaşam döngüsü boyunca alınacak kararlar için güvenilir bir temel oluşturan ve proje taraflarınca paylaşılan bir enformasyon kaynağıdır. Bu bağlamda tez çalışması kapsamında, literatür çalışmaları, araştırmalar ve proje taraflarıyla gerçekleştirilen karşılıklı görüşmeler sonucunda yapım projelerinde BIM kullanımı, zorlukları ve getirileri irdelenerek ortaya konmuştur. Çalışmada, öncelikle Türkiye ve yurt dışındaki yapım projelerinde karşılaşılan ve literatüre sıklıkla konu olan uyuşmazlık kaynakları belirlenmiştir. Uyuşmazlık kaynaklarının irdelenmesiyle, geleneksel proje teslim sistemi süreci (tasarım-ihale-yapım) çerçevesinde tasarım aşamasında ortaya çıkan ve tasarım aşamasının yanı sıra yapım aşamasını da etkileyen uyuşmazlık kaynakları elde edilmiştir. Yapım projelerinde BIM kullanımıyla birlikte sürecin farklılaşabileceği göz önünde bulundurularak, sürecin daha iyi irdelenebilmesi amacıyla tasarım aşaması, şematik tasarım, tasarım geliştirme ve yapım ve sözleşme ile ilgili belgelerin hazırlanması bölümleri halinde ele alınmıştır. Bu kapsamda tezin amacı, geleneksel proje teslim sistemi ile yürütülen yapım projelerinde tasarım aşamasından kaynaklanan, tasarım ve yapım aşamalarını etkileyen farklı tipteki uyuşmazlıklar üzerine BIM kullanımının getirilerinin olup olmadığının, varsa ne şekilde ortaya çıktığının vaka etüdü çalışması vasıtasıyla araştırılmasıdır. Uygulanan vaka etüdü çalışmasında BIM'in tasarım aşamasından kaynaklanan, tasarım ve yapım aşamasını etkileyen uyuşmazlıklar üzerindeki etkileri proje bazlı incelenmiştir. BIM kullanılan yapım projelerinde öncelikle anket çalışmasının uygulanması düşünülmüştür. Buna rağmen, çalışmanın yapıldığı dönemde anket çalışması için gereken sayıda Türkiye'de BIM kullanımını gerçekleştiren yapım projesine ulaşılamamıştır. Bu nedenle, incelenen yapım projelerinde vaka etüdü çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, öncelikle 2 farklı yapım projesinde BIM kullanımını bizzat gerçekleştiren veya bu konuda yetkinliğe sahip tüm taraflarla görüşme yapılması planlanmıştır. Buna rağmen, ilgili projelerde işveren ve yüklenici taraflarda vaka etüdü sorularını yanıtlayacak yetkinlikte proje katılımcısı ile karşılaşılamamıştır. Bu nedenle, karşılıklı görüşme şeklinde uygulanan vaka etüdü çalışması ilgili projelerin ancak tasarımcı (statik-mimari-mekanik-elektrik) gruplarıyla gerçekleştirilebilmiştir. Geleneksel proje teslim sistemi kullanılan ve vaka etüdü kapsamında incelenen yapım projelerinin birinde tüm tasarımcı grupların BIM organizasyonuna dahil olduğu bilgisi elde edilirken, diğerinde elektrik-mekanik tasarım gruplarının BIM organizasyonunun dışında kaldığı ve klasik CAD sisteminde faaliyetlerini gerçekleştirdiği bilgisi elde edilmiştir. Vaka etüdü sonucunda BIM kullanımıyla tasarım sürecinin farklılaştığı, şematik tasarım aşamasının tüm tasarım gruplar açısından öneminin arttığı düşünülmektedir. Ayrıca, tasarım aşamasında tüm tasarımcı gruplar arasında BIM kullanımıyla, tasarım süreci açısından getirilerin çok daha net hissedilebileceği tahmin edilmektedir. Bu kapsamda, BIM kullanımının yapım projelerinde yaşanan tasarım aşamasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların önemli bir bölümü üzerinde azaltıcı bir etki yarattığı tahmin edilmektedir. Bu doğrultuda, BIM kullanımının gerekliliğini algıladıklarını belirten vaka etüdüne katılan tüm taraflar, gelecekte yer alacakları projelerde BIM organizasyonunun içerisinde yer almak istediklerini belirtmişlerdir. Bunun yanı sıra, özellikle hukuksal problemler konusunda model paylaşımı ve telif haklarına dair hususlara tarafların yapacağı sözleşmelerde dikkat edilmemesi durumunda klasik CAD sisteminde ortaya çıkmayan farklı tipteki uyuşmazlıkların da ortaya çıkabileceği tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, taraflar BIM'in eksik ve geliştirilebilir tarafları olduğunu da düşünülmektedir. Bu kapsamda özellikle sistem alt yapısının daha etkin hale getirilmesi ve işverenlerin BIM konusunda daha fazla bilgi ve tecrübe sahibi olmasıyla BIM kullanımının ülkemizde ve dünyada daha da yaygın şekilde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Son olarak, projeye dahil olan tüm tarafların BIM kullanımına dair bilgi ve deneyim seviyesi arttıkça, bu konudaki araştırmaların daha da genişletilebileceği ve daha sağlıklı tespitler yapılabileceği düşünülmektedir.