Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ZEYNEP YILMAZ
Danışman: Sakine Yıldız Salman
Özet:
Bu çalışmada, İstanbul İli, Beyoğlu İlçesi, Arap Cami Mahallesi, Bankalar Caddesi (eski adıyla Voyvoda Caddesi), 1110 ada, 10 parselde bulunan Voyvoda Hanı konu alınmıştır. Çalışmanın amacı, yapının mevcut durumunun belgelenmesi, tarihsel araştırmalar ışığında yapı üzerindeki izlerden yola çıkarak yapının geçirdiği değişimleri ortaya çıkarmak ve içinde bulunduğu bölgenin güncel dinamiklerini de gözeterek işlev önerisinde bulunmaktır. Hanın bulunduğu Bankalar Caddesi, tarih boyunca önemini korumakla birlikte asıl köklü değişimini 19. yüzyılın ikinci yarısında yaşamıştır. Bunun sebebi; bu yüzyılda değişen siyasi ve ticari gelişmelerle birlikte yeni ekonomik meslek grupları ve bu meslek gruplarının ihtiyaç duydukları yeni yapı tiplerinin ortaya çıkmasıdır. Yeni ortaya çıkan bankacılık, sigortacılık, komisyonculuk gibi mesleklerin mekan ihtiyaçlarını karşılamak üzere 19. yüzyılın ikinci yarısında Voyvoda Caddesi'nde yoğun bir inşaat furyası başlamış ve ekonomik sektöre ait birçok kurumun bu yeni yapılan yapılara yerleşmesiyle cadde baştan başa değişmiştir. Voyvoda Hanı da Bankalar Caddesi'nde bu tarihsel süreç içinde yapılmış, döneminin mimari ve yapı teknolojisi özelliklerini gösteren, zemin katı mağaza, üst katları kat kat veya oda oda kiraya verilmek üzere birbirine geçmeli olarak tasarlanmış erken 20. yüzyıl büro hanıdır. Yapı parsele göre şekillenmiştir. Güneybatı yönünde yeterli aydınlık oluşturacak kadar arka bahçe mesafesi bırakmak kaydıyla bulunduğu parsele tam oturmuştur. Biri dikdörtgen, biri kareye yakın iki dörtgenin birleşiminden oluşan düzensiz çokgen formundadır. A1, A2 ve A3 Aydınlık şeklinde isimlendirilmiş üç adet aydınlık boşluğu bulundurmaktadır. Yapı kagir olup, taşıyıcı sistemini, üst katlara doğru kademeli olarak kalınlığı azaltılmış dolu tuğla duvarlar ile putrelli volta döşemeler oluşturmaktadır. Çatı örtüsü teras veya ahşap asma çatıdır. Kuzeydoğu yönündeki teras çatının üzeri sonraki yıllarda tek yöne eğimli ahşap çatı ile kapatılarak muhdes çatı ara kat oluşturulmuştur. A2 ve A3 Aydınlıkları ise, sonradan yapılan müdahalelerle kapatılarak günümüzde işlevini yitirmiştir. Yapı genel olarak korunmuş olmakla birlikte, önemli bir değişiklik zemin kat mağazanın erken tarihlerden itibaren aşamalı olarak strüktürel ve mimari kurguyu bozacak bazı müdahalelere uğramasıdır. Bu müdahalelerden bazıları yapıya zarar veren niteliksiz ek olarak değerlendirilirken, bazıları korunması gerekli dönem eki olarak kabul edilmiştir. Yapının Bankalar Caddesi'ne açılan cephesi dar olmakla birlikte, yoğun eklektik üslup bezemeleriyle caddedeki diğer büyük ve gösterişli yapıların yanında dikkat çekmeyi başarmaktadır. Bununla birlikte Bankalar Caddesi'nin eski önemini kaybetmesiyle, caddedeki birçok yapı gibi Voyvoda Han'ın da kullanıcı profili değişmiştir. Günümüzde yapının büyük bir bölümü elektrik ve aydınlatma dükkanları ve bunların depo alanları olarak kullanılmakla birlikte boş odaları da bulunmaktadır. Hanın işlevine uygun kullanılmaması veya boş bırakılması özgünlüğüne ve korunarak sürdürülebilirliğine zarar vermektedir. Bu sebeple, Voyvoda Hanı ait olduğu dönemin korunmuş tipik bir örneğini oluşturduğu, uygun işlevinde kullanılmadığı ve hana dair bir belgeleme çalışması yapılmadığı için tez konusu olarak seçilmiştir. Yapı, GEEAYK'ın 25.06.1983 tarihli 15185 sayılı kararıyla "İstanbul, Eminönü-Karaköy arasında yapılması düşünülen yeni köprü nedeni ile" bölgede tespit edilmiş diğer eski eser yapılarla beraber toplu olarak tescillenmiştir. Tez çalışması 7 ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, konuya giriş yapılmış, çalışmanın amacı, kapsamı ve izlenen yöntem hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde, hanın bulunduğu Galata semti tarih boyunca birbiriyle etkileşimde bulunarak gelişme gösterdiği Pera ile birlikte ele alınmış, tarihsel süreç içerisindeki değişimleri irdelenmiş, Galata büro hanlarının ortaya çıkması, tarihsel gelişimi ve öneminden bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde, Voyvoda Han'ın yer aldığı Bankalar Caddesi'nin konumu, tarihsel gelişimi ve güncel durumu hakkında bilgiler verilmiş ve caddede bulunan hanlara değinilmiştir. Dördüncü bölüm yapının kendisine ayrılmıştır. Yapının konumu, tarihsel gelişimi ve günümüzdeki durumu ele alınmıştır. Günümüzdeki durumunu anlatmak için önce genel bir tanım yapılmış, sonra plan özellikleri, cephe özellikleri, strüktürel özellikler, mimari elemanlar ve bozulmalar ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Beşinci bölüm, restitüsyon çalışmalarına ayrılmıştır. Tarihi belgeler, sözlü kaynaklar, yapı üzerindeki izler ve benzer dönem hanlarının incelenmesinden yola çıkarak yapının geçirdiği dönemler araştırılmıştır. Bu kapsamda yapıda üç dönem tespit edilmiştir. Dönemler tespit edilirken, mimari kurguyu etkileyen önemli değişiklikler baz alınsa da, bu dönemler içerisinde bölgesel müdahaleler de bulunmaktadır. Bu çalışmalar doğrultusunda, yapı nitelikli dönem eklerini barındıran 2. Dönem restitüsyon önerisi geliştirilmiştir. Altıncı bölümde, işlev değişikliği ve bazı yapı aydınlık ve pencerelerinin kapatılması sonucu yapı içi neme bağlı ciddi bozulma sorunlarıyla karşı karşıya kalan yapının bozulmayı önleyecek ve mevcut yapıyı koruyacak uygun müdahale yöntemleri belirlenmiştir. Bu müdahalelerle, Voyvoda Han'ın özgün ve niteliksiz eklerinin birbirinden ayrıştırılarak yapının özgün değerlerinin ön plana çıkarılması hedeflenmiştir. Ayrıca, yapının bulunduğu çevrenin güncel dinamikleri ve koruma amaçlı uygulama imar planları göz önünde bulundurularak, yapının özgün mekan kurgusunu sürdürmesi için uygun işlev önerileri geliştirilmiştir. Sonuç olarak, Voyvoda Hanı büyük ölçüde korunmuş olarak günümüze ulaşmakla birlikte, yapıda işlev değişikliği nedeniyle çoğunlukla insan kaynaklı bozulmalar meydana geldiği görülmüştür. Bu bozulmalardan bazıları yapının strüktürel sistemini etkilemiş bazıları ise bozulma sürecini hızlandırmıştır. Bu bağlamda, belirli bir dönemin mimari, yapı teknolojisi ve üslup özelliklerini barındıran tarihi miras yapısının korunarak gelecek kuşaklara aktarılması için, gerekenler bir an önce yapılmalı ve uygun işlev verilerek, düzenli bakım ve onarımları sağlanmalıdır.