Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2016
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: AYŞE BAYAZIT
Danışman: Elçin Filiz Taş
Özet:
Kısıtlı ve sınırlı olan doğal kaynaklarımızın bilinçsizce kullanılması sonucu, özellikle sanayi devrimi sonucu artan endüstriyel ve kimyasal faaliyetlerle birlikte, ozon tabakasının delinmesi, küresel ısınma, su kirliliği, kutuplardaki buzulların erimesi gibi çevre sorunları ortaya çıkmıştır. Özellikle son yüzyılda çevre sorunları ile ilgili olarak Birleşmiş Milletler (BM) ve Avrupa Birliği (AB) gibi uluslarüstü ve uluslararası kuruluşlar konferans düzenlemiş, anlaşmalar imzalamışlardır. Yapım sektörüne ve çevreye olan etkilerine bakıldığında, ilk olarak yapının, hafriyat sonrasında oturum alanı üzerindeki bitki örtüsünü kaldırması sebebi ile çevre açısından olumsuz bir etki yarattığı görülmektedir. Yapı oturum yaptığı alan kadar toprak ve üzerindeki ekosistem parçasını yok etmektedir. Bununla beraber, inşa sürecinde de kullanılan enerji ve yapı malzemelerinin üretim süreçleri boyunca çevreye olumsuz etkiler söz konusudur. Yapı malzemelerinin üretimi sırasında da çevreye; havaya, suya ve toprağa salınımlar yapılmaktadır. Amerika'da yapılan çalışmalara göre, yapım sektörü yüksek enerji tüketimi, katı atık oluşturma, dış ve iç ortam kirlenmesi, sera gazı salımı gibi çevresel hasarın ve hammadde tüketiminin sorumlusu olarak gösterilmektedir. ( California Integrated Waste Management Board, 2000). 2015 yılında hazırlanan Yapı Sektörü Raporu'nda dünya inşaat harcamalarının 9,72 trilyon $, dünya inşaat malzemeleri pazarının 6,80 trilyon $ olduğu belirtilmektedir (Yapı Sektörü Raporu, 2015, s. 9). Bu rakamlar yapım sektörünün büyüklüğünü ve yapı malzemelerinin büyüklüğünü göstermektedir. Aynı zamanda yapı malzmelerinin çevreye olan potansiyel etkilerinin büyüklüğünü de ifade etmektedir. Günümüzde tasarımcı ve mimarlar, yapım sektöründeki aktörler için, malzeme seçimi önemli bir konudur. 2016 yılında Türkiye'de Yapı Endüstri Merkezi (YEM) tarafından hazırlanan ve internet ortamında hizmet veren yapı kataloğunda 26 farklı alt kategoride 4050 adet farklı yapı malzemesi bulunmaktadır (url-1). En küçük ölçekli yapının 100'den fazla iş kaleminden oluştuğu ve her bir iş kaleminde birden fazla yapı malzemesinin kullanılabildiği göz önüne alındığında, yapı malzemesi seçiminde ekonomik verilerin seçim kriteri olarak ilk sırada yer alması kaçınılmaz olmaktadır. Ancak, maliyet etkinliğinin yanı sıra yapı malzemesinin estetik özellikleri ve hatta çevresel boyutu dikkate alınması gerekmektedir. Günümüzde yapı malzemelerinin çevresel boyutları yeşil bina sertifikalandırma süreçleri ile önem kazanmıştır. LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) ve BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) gibi yeşil bina sertifikalarında değerlendirme kriterleri arasında yer alması sebebi ile yapı malzemelerinin de çevreye etkileri git gide önem kazanmaktadır. xix Bu gelişmeler çerçevesinde, dünya üzerinde çevresel etkilerin maliyetlendirilmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Türkiye'de ise, bu tez çalışması kapsamında yapılan literatür taraması sürecinde henüz tamamlanmmış bir çalışmaya rastlanılmadığından, tezin amacı yapı malzemelerinin çevresel etki maliyetlerinin de yaşam dönemi maliyetlerine dahil edilmesi olarak belirlenmiştir. Tezin giriş bölümünde tezin konusu ve amacına, kapsam ve kısıtlarına, ve yöntemine değinilmektedir. Tezin ikinci bölümünde Yaşam Dönemi Maliyetlendirme (YDM) ve Yaşam Dönemi Değerlendirme (YDD) kavramlarına ve gelişimine yer verilmmektedir. "BS ISO 15686-5: 2008 Life Cycle Costing" adı ile standardlaşmış olan YDM'yi oluşturan maliyetler, hesaplama yöntemleri, karar değişkenleri anlatılmaktadır. Türkiye'de TS EN ISO 14040: Çevre Yönetimi – Hayat Boyu Değerlendirme – İlkeler ve Çerçeve adlı standard ile yürürlükte olan YDD'nin ele alınmasının akabinde yine bu bölümde yapı malzemelerinin çevresel etkilerininin değerlendirilmesi açısından "TS EN ISO 14024 Çevre etiketleri ve beyanları - Tip 1: Çevre etiketlemesi - Prensipler ve yöntemler", "TS EN ISO 14021 Çevre etiketleri ve beyanlar- Çevre ile ilgili iddiaların öz beyanı (Tip II çevre etiketleri)" ve "TS EN ISO 14025 Çevre etiketleri ve beyanları - Tip III çevre beyanları - Prensipler ve prosedürler" standardlarından kısaca bahsedilmektedir. Tezin üçüncü bölümünde yapı malzemelerinin çevresel etkileri ve sınıflandırılmasına yer verilmektedir. Ayrıca bu bölümde, tezin bir sonraki aşamasında kullanılacak çevresel etki maliyetlerine ilişkin, her bir çevresel etki kategorisi için yapılan literatür araştırması ve yapılan kabuller anlatılmaktadır. Tezin dördüncü bölümünde, yapı malzemelerinin yaşam dönemi maliyet analizlerinin çevresel etkileriyle birlikte değerlendirme hipotezinden yola çıkarak, Çevresel Ürün Beyanı (EPD) olan 12 adet çatı kaplama malzemesi tespit edilmektedir. Öncelikle 12 adet çatı kaplama malzemesinin YDMleri hesaplanarak karşılaştırılmaktadır. Sonraki aşamada, EPDler üzerinde beyan edilen veriler dikkate alınarak 7 adet çevresel etki kategorisinde, seçilen 12 adet çatı kaplama malzemesinin çevresel etkileri karşılaştırılmakta, en sonunda da toplu bir değerlendirme yapılmaktadır. Devamında, tezin bir önceki bölümünde araştırmalar sonucu elde edilen çevresel etki birim maliyetleri ile çevresel etki verileri çarpılarak çevresel etki maliyetleri hesaplanmakta ve karşılaştırılmaktadır. Sonrasında bu karşılaştırmalar değerlendirilerek, çatı kaplama malzemelerinin bina ömrü boyunca çevresel etki maliyetleri (ÇEM) hesaplanmakta ve karşılaştırılmaktadır. Son aşamada ise ÇEMleri ile birlikte hesaplanan YDMleri çizelge halinde verilmekte ve karşılaştırılarak yorumlanmaktadır. Tezin sonuç bölümünde ise bir önceki bölümde yapılan çalışma ışığında, yapı malzemelerinin yaşam dönemi maliyeti ve çevresel etki maliyetleri sıralamalarının birbirinden farklı olduğu görülmektedir. Türkiye'de sürdürülebilir çevre için, yapım sektöründe yapı malzemesi seçiminde her bir yapı malzemesi için çevresel etki maliyetiyle birlikte hesaplanmış yaşam dönemi maliyetlerin hesaplanması önerilmektedir. Böylelikle, yapı malzemeleri seçiminde tek bir maliyet birimi üzerinden en çevreci yapı malzemesinin seçilebileceği düşünülmektedir. Ayrıca tezin sonucunda, Türkiye'de veritabanı ve envanter çalışmalarının başlatılarak çevresel etkilerin ölçülmesi önerilmekte ve Türkiye'deki yapı malzemelerinin EPD belgesi almaları için bir teşvik sistemi geliştirilebileceği düşünülmektedir.